Tên di sản : Nhà thờ họ Văn (Nơi thờ Tướng quân Văn Quảng Đạt)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : số 416/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nhà thờ họ Văn toạ trên vị trí bằng phẳng xung quanh là hàng phố xưa vốn là xóm làng, nhìn về hướng Đông có cấu trúc hình chuôi đồ gồm cổng, sân và từ đường.
Cổng nhà thờ có hai trụ biểu vuông cao 2,25m được kẻ chỉ, dựng cách nhau 1,4m thành lối đi. Tường rào cao 1,8m có đặt gạch hoa làm lan can vừa làm đẹp, vừa làm khung tường bảo vệ di tích và bao gọn khoảng sân rộng 5,2m x 10,8m được lát gạch.
Nằm giữa địa bàn ven biển, có sự xâm nhập của bão và hội tụ nhiệt đới, trong điều kiện ảnh hưởng của gió đông bắc và khả năng giữ ẩm không lớn có tác động cơ bản đến kiến trúc các công trình của con người thì yếu tố bền vững là một điều kiện đầu tiên khi chọn xây dựng Nhà thờ họ Văn.
Nhà thờ họ Văn là khối hình chuôi vồ, đầu hồi Tiền đường, hồi sau Hậu cung bít đốc, dựng trên nền cao so với sân 0,30m, có bậc cấp đi vào như nâng toàn bộ khối kiến trúc nổi trội lên. Phần chính của các gian tuy gắn kết với nhau bằng hệ thống xà nhưng toàn bộ trọng lực của nhà được phối hợp qua các bức tường xây chuyển xuống nền nhà.
Nhà bái đường dài 5,2m, rộng 4,7m, 4 kèo suốt bằng gỗ gồm 2 vì chia gian và 2 vì hồi hay còn gọi là vì kèo giả để đỡ đầu hệ thống hoành tải bằng luồng tránh bị thấm mưa, đề phòng ải mục, quá giang gối tường, mỗi vì cách nhau 1,35m. Tường bất độc đầu hồi cách mép kèo khoảng 0,5m để tránh bị thấm tường làm hỏng. Mỗi vì đều trốn cột tạo được không gian rộng trong từ đường. Vì kèo được làm bằng gỗ, bào trơn, đóng bén, thượng lương được đỡ bằng đấu bát tỳ lên đỉnh kèo, thông qua hai trụ giá chiêng kết hợp với quá giang để chống đỡ phần mái đảm bảo một kết cấu vững chắc trước bão. Ngói lợp âm dương trên mái vừa đè xuống sườn nhà vừa kết dính với nhau chặt chẽ cùng với hệ thống bờ bao được đắp trang trí cách điệu tạo thành một khối vững bền.
Phía trên chính giữa có bức đại tự: “Sơn hải đức”
Tạm dịch:
Rộng như biển, cao như núi.
Phần dưới là đôi câu đối:
Mục xuất thiên chi do hữu bản
Thuỷ lưu vạn phái tổ tòng nguyên
Tạm dịch:
Cây mọc tại gốc
Nước phát tại nguồn.
Kết cấu vững chãi đồng thời dẫn đến hình thức đổi mới kiến trúc hiện, bức tường phía trước có chức năng gánh đỡ 4 vì kèo gối lên, đồng thời đặt thêm một ô văng chắn mái, tạo ra hàng hiên rộng 1,5m có 2 cột gạch vuông đỡ đầu. Phần tường chắn mới được đắp trang trí hình cuốn thư và các ô đối xứng nhau. Ba chuông cửa mở ra với phần sân trước rộng 5,2m dài 10,8m đã là một khoảng không gian đủ rộng rãi, hợp lý để phát huy hết công năng của nhà thờ. Ở đây, người ta có thể hội họp, bàn bạc trao đổi công việc mà không cần vào trong bái đường hoặc đủ chỗ để sắp lễ, chuẩn bị các nghi thức trong các ngày lễ trọng.
Làm theo lối 3 gian và hàng hiên rộng 1,5m. Do kiến trúc được xây mới yêu cầu thiết kế cần 1 không gian rộng nên các vì không có cột. Đỡ phần mái là 2 kèo gỗ, quá giang gác lên tường, 3 chuông cửa gỗ cao 1,8m, mỗi chuông rộng 1,7m, tam cấp dẫn lên hè vào chính diện.
Gian hậu cung có chiều rộng 3,6m dài 5,4m, phần mái không có vì. Phần giao nối giữa Tiền đường và Hậu cung treo bức đại tự gỗ dài 1,2m, rộng 0,75m: “Văn Tộc Tinh Hoa” tương truyền do nhà vua ban tặng.
Phía dưới hai bên đại tự là câu đối:
Văn tộc tinh hoa, thiên niên thịnh
Tử hiếu tôn hiền, vạn đại vinh
Tạm dịch:
Tinh hoa họ Văn ngàn năm vẫn thịnh
Con cháu thảo hiến vạn đời mãi vinh quang.
Nhà thờ họ Văn nằm trong địa thế có nhiều di tích và thắng cảnh ở Sầm Sơn. Đây là ngôi nhà thờ họ có vị tổ họ là nhân vật lịch sử, có không gian mở gắn với thiên nhiên, gắn với đời, đồng thời sự phân bố không gian thờ tự trong nhà thờ cũng biểu hiện chức năng vừa mang tính tâm linh, vừa phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt cộng đồng, dòng họ.